Zamek w Czorsztynie, górujący dumnie nad malowniczym Jeziorem Czorsztyńskim, to nie tylko zabytkowa warownia i miejsce fascynującej historii i dziedzictwa kulturowego, ale również miejsce o wielkich walorach krajobrazowych. Niesamowite wrażenie robi widok na malownicze ruiny zamku, które komponują się ze skałami, taflą jeziora, a także z Zamkiem w Niedzicy znajdującym się po drugiej stronie zalewu. Piękna panorama rozciąga się również z samego zamku Czorsztyn.

Zapraszamy do odkrycia tego wyjątkowego miejsca, zapoznania się z jego historią, walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, a także legendami, które czasem przeplatają się z jego prawdziwą historią. Wyjaśniamy, jak można się dostać do zamku w Czorsztynie, jak wygląda i ile kosztuje zwiedzanie zamku.

Zamek Czorsztyn – położenie

Zamek został wzniesiony na Zamkowej Górze (588 m n.p.m.), która dominuje nad współczesnym Jeziorem Czorsztyńskim o około 50 m. Przed jego zalaniem teren, na którym stoi zamek, był około 95 m wyżej niż dno doliny. Współcześnie znajduje się tu wieś Czorsztyn. Zamkowa Góra zbudowana jest z wapienia krynoidowego z dodatkiem amonitowego. Zachodnie zbocze Góry często nosi nazwę „Sadek”, gdyż według przekazów miało być miejscem dawnego ogrodu starościńskiego.

Zamek Czorsztyn – walory krajobrazowe i przyrodnicze

W 1921 roku władze niepodległej Polski, za zgodą ówczesnych właścicieli Drohojowskich, pierwszy raz oficjalnie uznały Górę Zamkową za ścisły rezerwat przyrody. Ponownie, o powierzchni 10,28 hektara, rezerwat ten, administrowany przez Pieniński Park Narodowy, został utworzony w 1970 roku na tych samych terenach. W 1996 roku został włączony do obszaru parku narodowego jako część uroczyska „Zamek Czorsztyn”.

Ruiny zamku harmonijnie wpisują się w otoczenie, tworząc ciągłość z formami skalnymi, na których się znajdują. Jednocześnie są one istotnym akcentem w panoramie doliny Dunajca. Z tego powodu podjęto działania mające na celu ochronę tego wyjątkowego krajobrazu, który zachwycał romantycznych poetów XIX wieku. Ze względu na znaczenie ruiny w ikonografii oraz tradycji wykluczona jest możliwość rekonstrukcji zamku przez konserwatorów zabytków. Zachowanie charakterystycznej sylwetki ruiny stało się głównym założeniem strategii konserwacyjnej.

Skąd wzięła się nazwa Czorsztyn?

Po raz pierwszy z nazwą „Czorsztyn” mamy do czynienia w 1303 roku w dokumencie sołtysa podolinieckiego Henryka. Z kontekstu wynika, że nazwa ta odnosiła się do pewnego charakterystycznego obiektu topograficznego. Słowo „Czorsztyn” mogło również pochodzić od niemieckiego słowa „Schornstein” (ci po polsku oznacza „komin”). Istnieje też koncepcja pochodzenia nazwy od „Schauerstein” czy też „Zornstein” (może oznaczać „kamień grozy” lub „kamień gniewu”). Słownik „Nazwy miejscowe Polski” podaje, że nazwa ta pochodzi od „śrwniem. schor(n)stein”, oznaczającego stromą skałę. Słowo germańskie jest związane z niemieckimi osadnikami, którzy zostali tu sprowadzeni ze Spiszu.

Historia zamku w Czorsztynie

Początki zamku sięgają XIV wieku. W dokumencie starosądeckiej opatki Stronisławy z 1320 roku, informacja o istnieniu zamku o nazwie „Wronin” została zawarta, przywołując dokument lokacyjny Kluszkowca z 1307 roku. Wówczas zamek należał do klarysek ze Starego Sącza i mógł być wybudowany z inicjatywy pani sądeckiej – Kingi. W roku 1348 zamek, już nazwany Czorsztynem, należał do korony królewskiej. Pełnił funkcję obronną na polsko-węgierskiej granicy, a także kontrolował skrzyżowania szlaków handlowych. Dodatkowo pełnił funkcję komory celnej. W czasach Kazimierza Wielkiego zamek był już własnością królewską i władca ten uważany jest za inicjatora jego rozbudowy. Zamek Czorsztyn był własnością króla i pełnił funkcję oficjalnej twierdzy królewskiej, w której rezydował starosta. W pewnym okresie legendarny Zawisza Czarny z Garbowa również pełnił tę funkcję.

Późniejsze losy były burzliwe, wielokrotnie był zdobywany i oblężony. Znany jest między innymi z wydarzeń z 1651 roku, gdy Kostka Napieralski zdobył Czorsztyn w trakcie buntu chłopskiego. Niestety po 10 dniach został schwytany i stracony przez nabicie na pal za zdradę i bunt. W czasie potopu szwedzkiego we wrześniu 1655 roku chronił się tu król Jan Kazimierz. W XVII wieku miała miejsce przebudowa zamku w stylu renesansowym. Wtedy to został odbudowany i odnowiony. Około roku 1795 uległ on całkowitemu zniszczeniu w pożarze i popadał w ruinę.

Pozostałości zamku później odbudowano, znajdują się one pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego i można je zwiedzać. Podczas prac konserwatorskich m.in. utrwalony został mur tarczowy, do tego odbudowane zostały piwnice, kuchnia, a także fragmenty dziedzińca. Na szczególną uwagę zasługuje odsłonięcie reliktów cylindrycznej wieży obronnej. Podczas badań archeologicznych odkryto depozyt drewnianych naczyń na dziedzińcu zamku górnego. W późniejszym czasie również zamek średni został odgruzowany, co znacząco wydłużyło trasę zwiedzania. Renesansowa baszta Baranowskiego została utrzymana w formie zakonserwowanej ruiny.

Legendy zamku w Czorsztynie

Legenda o dwóch pasterzach – Szymku i Wojtku

Jedna z legend związanych z zamkiem czorsztyńskim opowiada o dwóch pasterzach, Szymku i Wojtku, którzy będąc bardzo biedni, postanowili szukać skarbu ukrytego gdzieś w murach czorsztyńskiego zamku. Posiadali jedynie kredę po święconą w święto Trzech Króli i wosk ze świecy paschalnej – pewnego dnia po zapadnięciu zmroku penetrowali ruiny zamku. Wąskim przejściem dotarli do zamkowej piwnicy. Przebyli labirynt podziemnych korytarzy i finalnie natrafili na skarby ukryte wewnątrz. Niestety, nie udało im się ich wynieść, ponieważ ich źródło światła, łuczywo, nagle zgasło, a gdy je ponownie zapalili, skrzynie z złotem zniknęły, a wyjście z lochu również zniknęło.

Następnie chłopcy odkryli szczelinę prowadzącą do kolejnych tuneli podziemnych. Po wielu trudach udało im się wreszcie wydostać z budowli. Jednakże, gdy dotarli do swojej wsi, zauważyli, że ich chaty zniknęły, a na ich miejscu pozostały jedynie ruiny, jakby przeniosły się w czasie o całe stulecie. Losy dalsze dwóch pasterzy pozostały nieznane.

Historia Piotra Wydżgi herbu Janina

W XIX i XX wieku wielokrotnie powtarzano zapis Jana Długosza, który w XV wieku zawarł w swoich publikacjach na wpół legendarną historię Piotra Wydżgi herbu Janina. Według tej historii możnowładca miał być właścicielem warowni (oraz zamków w Rytrze i Lemieszu) około roku 1240, przed panowaniem św. Kingi. Długosz opisywał, że rycerz ten zdobył bogactwo poprzez odkrycie w lasach i wąwozach kopalń drogich minerałów i żył złota, po czym pozbył się swoich robotników. Z nienawiści do Polski nie chciał dopuścić, by jego majątek został w kraju. Dlatego część swoich bogactw wywiózł do Prus, część ukrył w wielu tajemniczych miejscach. Mówiło się, że owych skarbów strzegły diabły, które zostały zjednane przez rycerza poprzez czarną magię.

Jednakże opowieść o Piotrze Wydżdze została uznana przez historyków jako niewiarygodna. Długosz połączył informacje na temat postaci historycznej z lokalnymi legendami.

Legenda o zatopionym mieście

Inna legenda głosi, że skarb, który ukazuje się raz do roku, jest ukryty gdzieś niedaleko pobliskiej skały znanej jako Czubata Zamecka. W XIX wieku popularna stała się legenda, która mówi, że w sąsiedztwie zamku było miasto, które zostało zatopione albo zapadło się pod ziemię. podobno z tego legendarnego miast można wciąż usłyszeć dzwonienie dzwonów.

Zwiedzanie zamku w Czorsztynie

Trasa zwiedzania prowadzi z dziedzińca zamku dolnego, otoczonego pozostałościami murów obwodowych, poprzez sień renesansowej baszty Baranowskiego, aż do wnętrz zamku średniego. Po przejściu przez zamek średni, gdzie udostępnione do zwiedzania są relikty archeologiczne, XVI-wieczna klatka schodową prowadzi na zamek górny. Stamtąd otwiera się wspaniały widok na Jezioro Czorsztyńskie, otoczone wałem zapory. Po prawej stronie od zapory wznosi się zamek Niedzicki oraz osiedle Niedzica-Zamek. W oddali widoczne są szczyty Pienin Spiskich i Tatr, które malują horyzont.

Z tarasu można zejść do pomieszczeń piwnicznych, które zostały uporządkowane, a także częściowo zrekonstruowane. W tym miejscu zorganizowano ekspozycję muzealną, gdzie na planszach omawiana jest historia Czorsztyna oraz zapory. Ponadto, znajduje się tu stylowa kawiarnia, która latem często gości góralskie zespoły muzyczne z Kluszkowiec, dodając atmosfery lokalnego klimatu i tradycji.

Zamek w Czorsztynie – bilety wstępu, godziny otwarcia

Ruin zamku w Czorsztynie można zwiedzać indywidualne bez przewodnika w następujących terminach:

• od 1 maja do 30 września w godzinach 9:00 – 18:00;
• od 1 października do 30 kwietnia w godzinach 10:00 – 15:00.

Dla przyjeżdżających na zamek, by zwiedzać jego ruiny, dostępny jest parking. Ceny biletów:

• 10 zł – w przypadku biletu normalnego;
• 5 zł – w przypadku biletu ulgowego (dostępny m.in. dla uczniów, emerytów, rencistów, żołnierzy, osób niepełnosprawnych);
• dzieciom do lat 7 przysługuje wstęp wolny.

Jednym ze sposobów na odkrycie zamku są rejsy statkiem „Biała Dama” po Jeziorze Czorsztyńskim. Rozpoczynają się nieopodal zamku w Niedzicy. Ceny biletów w jedną stronę wynoszą: dorośli 33 zł, dzieci (od 4 do 15 lat) 27 zł, natomiast dzieci do 4 lat gratis.

Zwiedzanie zamku w Czorsztynie, zamku w Niedzicy, Jeziora Czorsztyńskiego, Pienin czy spływ Przełomem Dunajca to niezapomniana przygoda, która doskonale uzupełni pobyt w Zakopanem. Te historyczne i malownicze miejsca oferują nie tylko fascynujące zabytki, ale także możliwość zanurzenia się w bogatej historii i dziedzictwie kulturowym regionu.

Źródło zdjęcia głównego: Anna Saini CC BY 3.0